ویرایش کتاب چگونه است و چطور انجام می‌شود؟

ویراستاری از مهم‌ترین بخش‌های تولید هر اثر مکتوبی است. اگر کتابی ویرایش نشود، هر چند هم محتوایی ارزشمند داشته باشد، آن‌طور که باید و شاید به دل مخاطبان خود نمی‌نشیند و از همه مهم‌تر اینکه اعتبارش تا حد زیادی مخدوش می‌گردد.

ویراستن یا ویرایش همان کاری را با نوشته‌ها می‌کند که آرایشگران با پیرایش روی صورت‌تان انجام می‌دهند. پس ویراستاران در واقع، اشخاصی هستند که هنرمندانه و متکی بر دانش خود بر سر و روی نوشته‌ها دست می‌کشند و آنها را جذاب‌تر و خواندنی‌تر می‌سازند. با ما همراه باشید تا برایتان از ویراستاری کتاب و ابعاد مختلفش بگوییم. به عنوان کسی که به ویراستاری علاقه‌مند است یا کسی که در دنیای کتاب و نوشتن فعالیت می‌کند به این اطلاعات نیاز دارید.

ویراستاری کتاب دقیقا چیست؟

ویرایش کردن یعنی آماده‌سازی نهایی متن برای انتشار در بازار کتاب. ویراستاران از جنبه‌های مختلفی دست به ویرایش می‌زنند. ویرایش دارای دسته‌بندی‌هایی به شرح زیر است:

• ویرایش صوری؛
• ویرایش ادبی؛
• ویرایش محتوایی.

هر یک از این انواع ویرایش برای رساندن اثری مکتوب به سطح استاندارد ضروری هستند. اجازه بدهید که به شرح هر یک بپردازیم:

ویرایش صوری

ویرایش صوری به چه معناست؟ ویرایش صوری یا ظاهری که به آن ویرایش فنی هم گفته می‌شود، نوعی از ویرایش کتاب است که به کمک آن، ظاهر نوشته و کتاب بهتر می‌شود. ویرایش فنی یا صوری به گونه‌ای است که در آن، نویسنده با رعایت علائم نگارشی و یک‌دست کردن لحن و شکل املای متن باعث چشم‌نوازتر شدن آن می‌شود و اجازه نمی‌دهد که خواننده به خاطر مشکلات مختلف موجود در ظاهر متن و املای کلمات خسته شود و خواندن را متوقف کند.

اگر می‌خواهید ویرایش فنی، ظاهری یا همان صوری را به خوبی انجام بدهید باید دقت کنید تا نقل‌قول‌ها را با علائم درست مطرح کنید، رعایت خط فارسی، کنترل‌کردن فهرست مطالب، پاراگراف‌بندی، توجه به نمودارها و جداول و زیرنویس‌شان و علائم نگارشی از مهم‌ترین چیزهایی است که در ویراستاری کتاب باید در نظر گرفت.

ویرایش ادبی

ویرایش ادبی یا نگارشی هم نوع دیگری از ویرایش است که در فرایند آماده‌سازی یک کتاب باید به آن دقت شود. ویراستار ادبی حق مداخله در سبک روایی نویسنده ندارد. به عبارت دیگر، این اجازه را ندارد که به میل خود دست به تغییرات در نوشته بزند و لحن و سبک نویسنده اصلی را عوض کند. بلکه در بخش ویرایش ادبی کار فقط می‌تواند اصول ساختاری زبان را در نظر بگیرد و اگر احیانا ایراد و اشکالی در متن از این لحاظ وجود دارد، آن را برطرف نماید. ویرایش ادبی باعث می‌شود تا متنی در مقابلتان ظاهر شود که از نظر شکل و ظاهر کاملا شسته‌رفته است و مخاطب را به دردسر نمی‌اندازد.

ویرایش محتوایی

ویرایش محتوایی هم از نامش پیداست که چه کارکردی دارد. ویراستار کتاب در این بخش از ویرایش باید تلاش کند تا محتوای کار را از نظر علمی و تخصصی به خوبی بررسی نماید. اینجاست که نیاز به فردی به عنوان ویراستار پیدا می‌شود که از نظر تخصصی به محتوای متن موجود در کتاب تسلط داشته باشد. اگر ویراستار محتوایی اشکال و ایرادی درباره محتوای کار ببیند یا احساس کند که برخی مفاهیم نیاز به توضیحات بیشتری دارند باید دست به اصلاح آنها بزند.

البته در ویرایش محتوایی نیاز به تعامل میان نویسنده و ویراستار وجود دارد. در این تعامل است که احتمال اشتباه مطرح کردن مفاهیم و مطالب علمی و تخصصی به حداقل می‌رسد. اگر هم کتابی ترجمه باشد، وظیفه ویراستار کتاب این خواهد بود که محتوای علمی مطرح‌شده را با نسخه اصلی آن کاملا مقایسه کند تا هیچ‌گونه خلل و اشتباهی در کار نباشد. ویرایش محتوایی نوعی ویرایش علمی است که اجازه نمی‌دهد مطالبی نادرست به متن راه پیدا کنند و این در فرایند نشر هر کتابی بسیار مهم است.

پس اگر از خودتان می‌پرسید که ویرایش کتاب چگونه است باید بدانید که مراحل بالا در این فرایند طی می‌شوند تا کتابی معتبر و دقیق آماده خواندن شود. البته متاسفانه تمام کتاب‌های موجود در بازار، این مراحل را طی نمی‌کنند و در بسیاری از موارد می‌توان شاهد ترجمه و چاپ کتاب بی‌کیفیت هم بود. ویراستاری بخش‌های مختلف می‌توانند به افراد مختلف سپرده شوند یا اگر ویراستاری در تمام این زمینه‌های ویرایش صاحب تسلط و تخصص است، امکان این وجود خواهد داشت که تمام کار را به او واگذار کنید.

برای ویرایش کتاب چه باید کرد؟

برای اینکه بتوانید کتابی را ویرایش کنید و متنی را پیراسته نمایید باید تجربه و دانش کافی در این زمینه داشته باشید. بخش دانش را می‌توان با مطالعه کتاب‌های مفید و مناسب در حوزه ویرایش قوی کرد اما بخش دیگر که به تجربه بازمی‌گردد از طریق مطالعه متن‌های مختلف و همچنین کارکردن روی متون گوناگون زیر نظر اساتید میسر و ممکن می‌شود.

دقت و حوصله هم از دیگر ویژگی‌هایی است که هر ویراستار موفق باید به آن تسلط پیدا کند. هدف ویراستاران این است که متنی را برای مخاطبان آن، خواندنی و جذاب کنند. یعنی با رفع اشکالات و ایرادات محتملی که دارد، دست به پالایش متن بزنند. البته این پالایش و پیراستن نباید به مثابه دخالت و تعدی به متن نویسنده اصلی باشد. اگر هم پای ترجمه در میان است، نباید لحن و منظور نویسنده اصلی در فرایند ترجمه و ویرایش عوض شود.

نکات مهم برای ورود به امر ویراستاری چیست؟

برای اینکه ویرایش کتاب به بهترین شکل ممکن پیش برود، نیاز به ویراستاری صبور است که تمام بخش‌های کار را به درستی و بادقت بررسی و اصلاح کند. موارد زیر برای انجام ویراستاری به شکلی دقیق و اساسی بسیار کاربردی هستند:

برای ویرایش کتاب عجله نداشته باشید

عجله دشمن شما در هر کاری است. پس عجله‌کردن را کنار بگذارید و مطمئن باشید اگر صبر و حوصله زیادی به خرج بدهید نتیجه کارتان اثری قابل‌دفاع خواهد بود که هیچ اما و اگری در آن نیست. اگر نویسنده یا مترجم کتاب هم خودتان بوده‌اید و حالا قصد دارید که کار ویرایش را پیش ببرید، بهتر است اندکی زمان بدهید و بعد شروع به کار کنید. ایجاد فاصله میان شما و کار ویرایش باعث می‌شود تا ذهنتان استراحت کند و انباشته از اطلاعاتی که ناشی از کار قبلی یعنی نوشتن یا ترجمه است به سمت ویرایش نرود. به طور کلی هم زمانی که مشغول به فرایند ویرایش می‌شوید باید با حوصله کافی این کار را انجام دهید تا نتیجه کارتان تمیز باشد.

متن‌ها را با صدای بلند بخوانید

یکی از کارهای مهمی که می‌توانید در مسیر ویرایش انجام دهید، بلند خواندن متون است. بلندخواندن باعث می‌شود تا ایراداتی که به طور معمول پیش می‌آید از بین برود. با این کار، دقیقا متوجه می‌شوید که پای اشتباهی به میان است یا متن را کاملا از هر گونه ایراد پاک کرده‌اید.

ویراستاری گروهی هم معمولا ایده خوبی برای انجام کارهای ویرایش است. منظور این است که چند نفر روی یک متن کار کنند تا ایرادات آن کاملا رفع شود. البته چنین کاری نیاز به وجود هماهنگی تیمی مناسب میان افرادی دارد که قرار است با هم کار کنند.

با دیدی کلان به نوشته نگاه کنید

در هنگام ویرایش کتاب باید با دیدی کلان به آن نگاه کنید. فرقی نمی‌کند که مشغول ویرایش کتاب هستید یا مقاله یا هر چیز دیگری؛ در ابتدا باید متن را بخوانید و دیدی کلی درباره آن به دست بیاورید. بدیهی است که در این مرحله نمی‌توانید وارد جزئیات شوید و ریزه‌کاری‌ها از چشمتان جا می‌مانند. اما این حرکت باعث می‌شود که متوجه شوید چه برنامه‌ای برای شروع کارتان بهتر است و باید روی چه نکاتی از متن تمرکز کنید. در واقع، دیدی مناسب درباره نوع نگارش نویسنده به دست می‌آورید. این دید به شما در تنظیم برنامه ویرایش راهنمایی خواهد کرد.

برنامه‌ای برای روند ویرایش ترتیب بدهید

بعد از اینکه دیدی کلان نسبت به موضوع ویرایش پیدا کردید و دست‌تان آمد که با چه متنی روبه‌رو هستید باید تلاش کنید تا به سراغ برنامه‌ریزی بروید. یعنی برای خودتان برنامه‌ای ترتیب بدهید که براساس آن کارتان را پیش ببرید؛ مثلا فصل‌به‌فصل، بخش‌به‌بخش یا انجام بخش‌های مشابه در کتاب. این شما هستید که باید برنامه‌ای دقیق و مناسب برای خودتان ترتیب بدهید.

دانستن این نکات درباره ویرایش به شما کمک می‌کند که بعد از اینکه با متنی روبه‌رو شدید، بنا به نوع نوشته و مدت زمانی که در اختیارتان است به کار ویراستاری بپردازید و سردرگم نشوید. برنامه‌ریزی برای امر ویرایش به شما کمک می‌کند تا با روندی مناسب هر کتاب یا مقاله را شروع کنید و به پایان برسانید.

سفارش ترجمه کتاب و ویرایش کتاب خارجی چگونه است؟

اگر بنا باشد کسی دست به ترجمه کتاب بزند باید واجد ویژگی‌هایی باشد. نخستین و اصلی‌ترین شرط این است که فرد به زبان انگلیسی یا هر زبان دیگری که کتاب به آن نوشته شده، واقف باشد. باور کنید که نرم‌افزارهای ترجمه و ابزارآلات ماشینی نمی‌توانند روش خوبی برای ترجمه کردن یک متن خارجی باشند.

ترجمه یک هنر و بیش از آن، یک فن است. پس هیچ‌کس نمی‌تواند یک‌شبه و بدون داشتن تجربه و تلاش به سطحی از ترجمه‌کردن برسد که کتابی را راهی بازار کند. پس اگر بنای دادن سفارش ترجمه به کسی را دارید یا از او می‌خواهید که اثری را که ترجمه شده، ویراستاری کند باید حتما از کیفیت کارش و میزان وقوفی که به متن دارد باخبر باشید.

مشخصات و ویژگی‌های مترجم و ویراستار خبره کتاب‌های خارجی به شرح زیر است:

• آشنایی کامل به زبان مقصد و مبدأ؛
• آشنایی با محتوای موجود در کتاب و درک کامل آن؛
• توجه به وفادار ماندن به متن اصلی نویسنده؛
• مدیریت صحیح برای جمع‌بندی اثر به شکلی خوانا و مناسب برای مخاطب بومی.

ویراستار کتب خارجی و مترجم باید این ویژگی‌ها را داشته باشد. در غیر این صورت، اثری از او روانه بازار می‌شود که از سوی مخاطبان حرفه‌ای و تیزبین سریعا به عنوان کاری بی‌ارزش کنار گذاشته خواهد شد. ویرایش کردن هر اثری باعث می‌شود تا متن صیقلی شود و آماده خواندن برای مخاطبان باشد.

قیمت ترجمه کتاب چقدر است؟ ویراستاری آن گران است؟

واقعیت این است که دنیای کتاب و نشر بسیار دنیای ساده و در عین‌حال پیچیده‌ای است. ساده از این نظر که ورود به آن تقریبا برای هر کسی مقدور است. شما می‌توانید متنی را ترجمه کنید یا کتابی را بنویسید و خود را مترجم و نویسنده بنامید. اما اینها لزوما از شما مهره و عنصری خبره در عالم کتاب و ترجمه نمی‌سازد. قیمت ترجمه کتاب یا هزینه ویرایش کتاب ترجمه‌شده هم می‌تواند طیفی متنوع را شامل شود. بنا به اینکه چه کتابی را با چه حجمی و در چه زمانی ترجمه یا ویرایش می‌کنید، امکان این وجود دارد که دستمزدهایی اندک یا بسیار زیاد برایتان وجود داشته باشد.

فرایند ترجمه کتاب انگلیسی به فارسی یا ترجمه کتاب تخصصی قاعدتا نباید مبلغی اندک باشد. چرا؟ به دلیل اینکه اگر زمان کافی برای ترجمه یا ویرایش به کار گرفته شود، وقت و انرژی بسیاری از نیروی متخصص ترجمه و ویرایش گرفته خواهد شد. بدیهی است که اختصاص‌دادن وقت و انرژی برای انجام چنین اموری نیاز به جبران از طریق پرداخت دستمزد دارد. این مبلغ یعنی هزینه ترجمه کتاب تخصصی یا استخدام مترجم برای کتاب در صورتی که با نیرویی خبره روبه‌رو باشید که وقت و زمان زیادی را صرف این کار می‌کند، زیاد خواهد بود.

ترجمه کتاب می‌تواند با اهداف مختلفی صورت بگیرد. برای مثال، گاهی ترجمه کتاب به عنوان پایان نامه است و گاهی از آن برای موارد دیگری مانند ترجمه کتاب برای کسری خدمت و… استفاده می‌شود. در این موارد باید دید که کمک‌گرفتن از نیروهایی که در این زمینه کار می‌کنند چقدر هزینه دارد. این هزینه هم از روی حجم و میزان زمان و تخصصی‌بودن متن مشخص می‌شود. کیفیت کار مترجمان مختلف دارای تنوع زیادی است. به صرف اینکه شخصی در این بازار مشغول به فعالیت است، نمی‌توان از کیفیت کارش مطمئن شد. پس اگر سفارش ترجمه و ویرایش برای پروژه‌ای مهم را برون‌سپاری می‌کنید باید حتما حواستان به انتخاب گزینه مناسب کار باشد و به قول معروف، کار را به کاردان بسپارید.

واقعیت این است که فرایند ترجمه به‌گونه‌ای است که علاوه بر تسلط به زبان مبدأ و مقصد نیازمند داشتن توانایی احاطه بر مفاهیم و محتوای متن است. یعنی اگر مترجمی از سواد خوبی برخوردار باشد، قطعا کار ترجمه را بهتر و دقیق‌تر برایتان پیش خواهد برد. اما اگر مترجمی کارتان را انجام بدهد که به اندازه کافی مطالعه نکرده، اخبار را پیگیری نمی‌کند و درک درستی از انواع نوشته ندارد، قطعا کیفیت اثرش پایین‌تر از فردی باسواد و آگاهی زیاد خواهد بود.

چه عواملی در تعیین قیمت ترجمه کتاب و ویرایش آن اثرگذارند؟

عوامل مختلفی در تعیین هزینه ترجمه تخصصی کتاب نقش دارند. برای مثال اینکه تجربه و تخصص مترجم یا ویراستار چقدر است، باعث می‌شود تا طیف هزینه‌ها هم تغییر کند. از آنجا که بازار ویرایش و ترجمه بسیار متنوع است و افراد مختلفی در آن رفت‌وآمد دارند، باید به این موضوع دقت کرد که نرخ‌های دقیقی بابت این کار وجود ندارد و بیشتر موضوع توافق میان ارباب‌رجوع و کارفرماست که کار را پیش می‌برد و منجر به عقد قراردادی مابین آنها می‌شود.

اما برای اینکه شما به عنوان یک ویراستار یا مترجم ضرر نکنید یا در جایگاه کسی که سفارش ترجمه/ویرایش دارد به نتیجه خوبی برسید، به شما پیشنهاد می‌کنیم که به مجموعه‌های متخصص و باتجربه در این زمینه بپیوندید. مجموعه‌هایی در سطح اینترنت به شکل آنلاین و در ساده‌ترین صورت ممکن مشغول به فعالیت هستند که با مترجمان و ویراستاران خبره همکاری می‌کنند و مشتریان زیادی دارند. تجربه و تخصص این مجموعه‌ها که رایت ‌می هم یکی از آنهاست باعث می‌شود که هم حقوق مترجمان و ویراستاران به خوبی حفظ شود و هم مشتریان به بهترین نتایج ممکن برسند. در این زمینه، «رایت می» را به خاطر بسپارید.

مراحل ترجمه کتاب و ویرایش آن چیست؟

ترجمه کتاب یا ترجمه مقاله و هر چیز دیگری دارای قانون خاصی نیست. اینکه چه سبک و سیاقی برای ترجمه یک اثر انتخاب شود تا حد زیادی در گروی سلیقه شخصی افراد است. در هر حال برای شروع ترجمه باید ابتدا زمینه و موضوع را مشخص کرد. بعد از گشت‌زدن در میان گزینه‌های موجود برای ترجمه، نیاز است که متن کتاب یک بار به طور کامل خوانده شود و مترجم از کلیت اثر باخبر شود.

این موضوع برای ترجمه مقاله هم مشابه است. یعنی هر متنی که قرار است، ترجمه شود نیاز به خوانده شدن دارد. البته اجازه بدهید کمی به عقب‌تر برویم و به شما بگوییم که پیدا کردن کتابی برای ترجمه گاهی سخت و گاهی آسان است. آسان است از این لحاظ که گاهی با دانلود رایگان کتاب خارجی یا مقالات انگلیسی به سادگی می‌توانید دست به ترجمه آنها بزنید و سخت از این نظر که گاهی برای دسترسی به کتابی که می‌خواهید ترجمه کنید باید آن را از وبسایت‌های خارجی به دلار یا یورو بخرید و فرایند دریافت کتاب هم کمی طولانی و زمانبر می‌شود.

بعد از انتخاب کتاب و رسیدن به منابع لازم برای ترجمه باید به سراغ روند ترجمه بروید. دیگر زمان‌بندی و بخش‌بندی کار ترجمه در گروی عادات و تخصص‌های فردی است. پس نمی‌توان روند و راه‌کاری مشخص برای ترجمه کتاب ارائه کرد.

اگر مترجمی نوپا هستید، باید تلاشتان را به کار بگیرید تا مشخص شود که دقیقا به دنبال ورود به چه حیطه‌ کاری هستید. برای مثال ترجیح می‌دهید که ترجمه تخصصی کتاب را پیش بگیرید و آثاری مهم و بزرگ را ترجمه کنید یا دوست دارید که در زمینه ترجمه کتاب تخصصی فعالیت کنید. به تفاوت میان این دو واقفید؟ ترجمه تخصصی یعنی بدل شدن به مترجمی که می‌تواند کار ترجمه را هر چه که باشد؛‌ خواه ترجمه مقاله یا کتاب یا …، به بهترین شکل ممکن صورت می‌دهد. ترجمه کتاب تخصصی هم یعنی ورود به زمینه‌ای خاص از موضوعات که نیاز به دانش تخصصی و حرفه‌ای دارد. مشخص شدن زمینه کاری به شما کمک می‌کند که تمرین و تلاش‌هایتان برای ترجمه به سمت‌وسویی مناسب برسد.

دراین‌باره بیشتر بخوانید: چگونه کتاب ترجمه و چاپ کنیم؟ مراحل انتخاب، ترجمه و چاپ کتاب

انواع پیشنهاد ترجمه کتاب چیست؟

همان‌طور که گفته شد، مترجمانی که می‌خواهند وارد دنیای نشر و ترجمه شوند باید تلاش خود را به کار بگیرند تا سمت و سوی حرکت خود در دنیای ترجمه را مشخص کنند. پیشنهادات مختلفی برای مترجمان وجود دارد. مثلا اگر علاوه بر دانش زبان انگلیسی به رشته دیگری هم مسلط هستند، با حضور در دنیای ترجمه کتب تخصصی یا ترجمه کتب دانشگاهی می‌توانند به موفقیت برسند و تجربه و تسلط خود را افزایش بدهند.

موضوع علاقه هم در انتخاب مسیر ترجمه بسیار موثر است. برخی دوست دارند در هر زمینه‌ای وارد شوند و به حیطه‌ای خاص خود را محدود نکنند. این دست از افراد، هر گونه کار ترجمه‌ای را می‌پذیرند و با کمال میل انجام می‌دهند. برای آنها فرقی ندارد که ترجمه، ترجمه مقاله برای چاپ در نشریات علمی است یا ترجمه یک رمان. این دست از مترجمان دوست دارند تا تجربه‌های خود را متنوع کنند. به همین خاطر به هر زمینه‌ای سرک می‌کشند. البته باید دقت کنید که ترجمه تخصصی نیاز به تمرکز و دقت زیادی دارد. اگر یک مترجم به هر حیطه‌ای سرک بکشد اما تخصص کافی را در هیچ‌یک کسب نکند و در هر موضوعی که ترجمه‌اش را عهده‌دار می‌شود، کاری ضعیف یا حتی متوسط انجام دهد، موفق نخواهد بود.

در آخر

ویرایش کتاب یا ویرایش مقاله تخصص می‌خواهد. برای این کار باید از کمک ویراستاری استفاده کنید که از روی منابع آموزشی صحیح و استاندارد، کار ویراستاری را آموخته‌ است.

بعضی از افراد فکر می‌کنند که ویرایش کاری غیرضروری است و شاید هر کسی از عهده آن برمی‌آید. این دیدگاه کاملا اشتباه است. ویراستاری تخصصی است که دانش و تجربه می‌طلبد و اگر مقاله یا کتابی بدون ویرایش راهی مراحل بعدی شود قطعا مورد توجه قرار نخواهد گرفت و اعتبار نویسنده آن را هم زیرسوال خواهد برد.

برای ویراستاری نوشته‌ها و کتاب‌هایی که نوشته‌اید یا ترجمه کرده‌اید و همچنین مقالات مختلفی که در دست چاپ مقاله دارید، روی کمک ویراستاران حرفه‌ای مجموعه « رایت می» حساب کنید. ویرایش و ترجمه کتاب انگلیسی و مقاله و کلیه خدماتی که به نوشتن و ترجمه مربوط می‌شوند در مجموعه رایت می میسر و مقدور است.

پس لازم نیست نگران چیزی باشید، تنها کاری که باید انجام دهید، ورود به سایت رایت می است و بس. این مجموعه تخصصی به شما کمک می‌کند که به عنوان متخصص در امر نگارش و ویرایش یا ترجمه به ارباب‌رجوعانی متصل شوید که نیاز به دریافت کمک تخصصی‌تان دارند. اگر هم خواهان سفارش ترجمه و استفاده از خدمات ویرایش هستید باز هم می‌توانید با رجوع به رایت می، با خیال راحت پروژه‌هایتان را پیش ببرید. یادتان باشد که ویرایش تخصصی است و نمی‌توان آن را بدون داشتن دانش تخصصی پیش برد.