نمایه‌های علمی معتبر کدامند و چه ویژگی‌هایی دارند؟

معمولا مجلات از نظر درجه و اعتبار با هم متفاوت هستند و برای اینکه ببینیم مجله مورد نظرمان از چه اعتباری برخوردار است باید بدانیم توسط کدام موسسه نمایه شده است.

نمایه‌شدن مجلات در پایگاه‌های مختلف به معنای چیست؟ اجازه بدهید که در این زمینه برای‌تان توضیح بدهیم. واقعیت این است که شرکت‌ها و موسساتی در دنیا وجود دارند که در حوزه مسائل علمی و تحقیقاتی فعالیت دارند. این موسسات با راه‌اندازی پایگاه‌هایی، اقدام به رتبه‌بندی مجلات علمی می‌کنند.

هر موسسه برای پذیرش مجلات و قراردادن آنها در پایگاه خود، معیارهایی را در نظر دارد که مجله باید از سد آنها عبور کند. پایگاه‌هایی که در ادامه معرفی می‌شوند با در نظر گرفتن شاخص‌هایی کیفیت و ارزش مجلات علمی را می‌سنجند و اجازه نمی‌دهند که مجله‌ای که استانداردهای لازم را ندارد، به پایگاه وارد شود و در آنجا نمایه شود.

معمولا هم ورود یک مجله به پایگاه داده‌ای موسساتی که در ادامه می‌خوانید، به طور دائمی و همیشگی ادامه ندارد. یعنی فهرست‌های مجلات موجود در پایگاه‌ها بررسی می‌شوند و به‌روزرسانی می‌گردند.  در این مطلب می­ خواهیم به معرفی نمایه ­های مختلف علمی بپردازیم و بیشتر با آنها آشنا شویم.

نمایه یا ایندکس شدن یعنی چه؟

نمایه یا ایندکس (index) به معنای دلالت‌کردن است. دلالت‌کردن هم یعنی نشان‌دادن. یعنی چیزی ذهن‌مان را به سمت چیز دیگری رهنمون کند.

به عبارت ساده‌تر، نمایه به معنای فهرست هم هست. نمایه‌نامه‌ها یا پایگاه‌هایی علمی وجود دارند که مجلات را براساس استانداردهایی که برای خود تعریف کرده‌اند، رتبه‌ و فهرست‌بندی می‌کنند. زمانی که پایگاه‌ها و موسسات معتبر و معروف، مجله‌ای را می‌پذیرند، اطلاعاتی را درباره آن مجله و آثارش با مخاطبان مختلف به اشتراک می‌گذارند.

دو دسته از نمایه‌ها وجود دارد:

• نمایه‌های استنادی معتبر بین‌المللی (international citation indexes)؛
• نمایه‌های تخصصی بین‌المللی (international special indexes).

نمایه‌های استنادی معتبر بین‌المللی دارای ارزش بیشتری نسبت به نمایه‌های تخصصی بین‌المللی هستند. البته از هر دو نمایه‌ها برای اعتبارسنجی مجلات مختلف و ژورنال‌های تخصصی بهره برده می‌شود. اما باید بدانید که مجلات موجود در نمایه‌های استنادی معتبرتر هستند و با خیال راحت‌تری می‌توان روی آنها حساب کرد.

این را هم یادتان باشد که هر چند، اعتبار نمایه‌های تخصصی بین‌المللی بالاتر از نمایه‌های استنادی معتبر بین‌المللی نیست اما آنها هم ابزاری برای شناسایی وضعیت مجلات هستند. حال در نظر بگیرید که مجله‌ای در هر دوی این نمایه‌های وجود دارد. قطعا ارزش و اعتبار آن خیلی بالا خواهد بود.

فهرست نمایه‌های تخصصی بین‌المللی معتبر

• Advanced Polymers Abstracts
• Aerospace and High Technology Database
• Ageline
• Agricola
• Agris
• Aluminium Industry Abstract
• Analytical Abstracts (RSC)
• Applied Social Sciences Index and Abstracts (ASSIA)
• Aquatic Sciences and Fisheries Abstracts (ASFA)
•  Art &Archaeology Technical Abstract (AATA)
• ATLA Religion Database
• Bacteriology Abstracts
• Biological Abstract (BA)
• BIOSIS
• Biotechnology Research Abstracts
• CAB & CABI Abstracts
• Ceramic Abstracts
• Chemical Abstract
• Chemical Engineering and Biotechnology Abstracts (CEABA)
• Civil Engineering Abstracts (CEA)
• Computer and Information System Abstracts
• Crop Science Database
• Current Index to Statistics
• Derwent Innovation Index
• Design and Applied Arts Index (DAAI)
• Documents in information Science (DoIS)
• Earthquake Engineering Abstracts (EEA)
• Ecology Abstracts
• Econlit
• Education Resources Information Center (ERIC)
• Educational Research Abstracts (ERA)
• Educational Technology Abstracts
• EMBASE
• Engineered Materials Abstracts
• Engineering Village
• Environment Index
• Environmental Engineering Abstracts
• Environmental Science Database
• Environmental Sciences & Pollution Management (ESPM)
• E-Prints in Library & Information Science (E-LIS)
• Family Index
• Food Science and Technology Abstracts (FSTA)
• GeoRef
• Health and Safety Sciences Abstracts
• Index Islamicus
• Index to Christian Art
• INSPEC
• International CONstruction Database (ICONDA)
• International Index to Music Periodicals (IIMP)
• International Nuclear Information System (INIS Database)
• International Pharmecutical Abstracts (IPA)
• Lexis-Nexis
• Library Literature and Information Science
• Linguistics & Language Behavior Abstracts (LLBA)
• LISA
• LISTA
• MathSci.net
• Mechanical & Transportation Engineering Abstracts
• Mechanical Engineering Abstracts
• MEDLINE
• Merck Index
• Metal Abstracts, Metals Abstracts Index and Alloys index (METADEX)
• Meteorological and Geoastrophysical Abstracts
• Modern Language Association (MLA) International Bibliography
• Music Index
• Oceanic Abstracts
• Philosopher’s Index
• Physical Education Index
• Plants database
• Population Index
• Psychlit
• PsycINFO
• PubMed
• Reaxys
• Social Services Abstracts
• Sociological Abstracts
• Solid State and Superconductivity Abstracts
• Toxicology Abstracts
• Toxline
• Water Resources Abstracts
• World Wide Political Science Abstracts
• Zentralblatt math (Z math)

نمایه‌های علمی استنادی مختلف و تقسیم‌بندی‌ آنها

 به طور کلی چهار موسسه بین المللی در علوم مختلف مجلات را نمایه یا ایندکس می­ کنند که شامل شرکت‌های زیر می‌شود:

• تامسون رویترز  (Thomson  Reuters)؛ نمایه‌های isi و wos؛
•  اسکوپوس (Scopus)،
• پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)
•  پاب مد(PubMed) .

کمی بیشتر با این مجلات و نمایه­ ها آشنا می ­شویم. این نمایه‌ها همان نمایه‌های استنادی معتبر بین‌المللی هستند.

مجلات تامسون  (ISI,WOS)

شرکت تامسون رویترز یک شرکت چند ملیتی رسانه‌های گروهی است که مجلات علمی را در دو دسته‌بندی WOS و ISI نمایه می­‌کند. WOS یا Web Of Science یک نمایه استنادی علمی است که امکان جستجوی استنادی جامع و همچنین دسترسی به پایگاه داده‌های مختلف را فراهم می­‌کند.

وب آو ساینس ۲۵۲ موضوع مختلف را در دسته بندی‌های خود قرار می‌­دهد که شامل علوم انسانی، هنر و علوم اجتماعی می‌­شود. مجلاتی که در WOS نمایه می‌شوند در یکی از این دسته بندی­‌ها قرار می‌­گیرند. به طور معمول، مقالاتی که در پایگاه WOS نمایه می‌شوند به مقالات ISI شهرت یافته‌اند.

ISIمخفف Institute of Scientific Information یا موسسه اطلاعات علمی است. این موسسه در سال ۱۹۶۰ تاسیس شد و در سال ۱۹۹۲ توسط موسسه علمی تامسون خریداری شد و از آن پس با نام Thomson ISI شناخته می­ شود.

دو نوع مجله در WOS قرار می­‌گیرد، مجلاتی که دارای ضریب تاثیر یا Impact Factor هستند که به آن ­ها JCR گفته می ­شود و مجلاتی که ضریب تاثیر ندارند و با نام مجلات ISI Listed خوانده می ­شوند. اجازه بدهید که درباره ضریب تاثیر برایتان بیشتر بگوییم:

ضریب تاثیر که آن را به اختصار IF ( مخفف Impact Factor) می­ خوانند، میزان تاثیری است که یک مقاله بر مقالات بعدی می­ گذارد. IF نشان می­ دهد به یک مقاله منتشر شده چند بار رجوع شده است و برآورد نسبت میزان عددی استنادها به تعداد مقالات چاپ شده در یک سال در یک ژورنال خاص را در نظر می­‌گیرد.

زمانی که چند مجله در زمینه­‌های مشابه دارید، ضریب تاثیر آنها می­‌تواند مشخص کند کدام یک اعتبار بالاتری دارند. این شاخص مختص مجلاتی است که مقالات معتبر علمی در زمینه ‌های مختلف چاپ می­‌کنند. چاپ یک مقاله در مجله‌ای که IF آن عدد بالایی است موجب می­‌شود تا اعتبار نویسنده مقاله بالاتر برود. برای دسترسی به میزان IF یک ژورنال کافیست به سایت همان مجله علمی مراجعه کنید.

مجلات اسکوپوس  (Scopus)

اسکوپوس یکی از محصولات شرکت الزویر (Elsevier) هلند است که اطلاعات کتاب شناختی حدود ۲۵ میلیون سند را جمع آوری کرده است. اسکوپوش همچنین اطلاعات محصولات حدودا ۵ هزار ناشر علمی از سراسر  جهان را در خود جای داده است. نمایه اسکوپوس یکی از معتبرترین و شناخته شده‌­ترین نمایه‌های استنادی است. دسترسی به اطلاعات این پایگاه به صورت رایگان امکان‌پذیر نیست و نیاز به اشتراک و پرداخت هزینه دارد.

مانند پایگاه ISI که از شاخص‌هایی مانند ایمپکت فکتور برای رتبه‌بندی مجلات خود استفاده می‌کند در اسکوپوس هم شاهد رتبه‌بندی بر حسب شاخص Q هستیم. اگر مجله‌ای Q1 عنوان شود، یعنی بالاترین رتبه در میان مجلات اسکوپوس را داراست و اگر مجله‌ای Q4 شود، کمترین امتیاز را در میان مجلات اسکوپوس از آن خود کرده است

مجلات پاب مد  (PubMed)

پاب‌مد هم پایگاه داده‌ای معتبر دیگری است که در آن مجلاتی تخصصی در حوزه پزشکی نمایه می‌شوند. حدود ۴ هزار مجله در این پایگاه داده وجود دارند و اعتبارش بسیار زیاد است.

به طوری که وقتی گفته می‌شود، مقاله‌ای در یکی از مجلات پاب‌مد نمایه شده است، می‌توان به محتویات آن اعتماد کرد. در واقع، پاب مد یک موتور جستجوی معتبر برای دسترسی به اطلاعات و مطالعات علمی پزشکی است که پایگاه داده‌های مدلاین را جستجو می‌کند. مجلاتی که در این پایگاه نمایه شده‌اند به صورت موشکافانه و بسیار دقیق مورد بررسی قرار گرفته‌اند و این نشان می­‌دهد از نظر علمی از اعتبار بالایی برخوردارند. پاب مد بیش از ۲۶ میلیون مقاله را در زمینه‌­های مختلف پزشکی در خود جای داده است

مجلات ISC

پس از تامسون و اسکوپوس، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) سومین پایگاه استنادی معتبر برای سنجش عملکرد پژوهشی کشورها محسوب می­‌شودکه در حال حاضر ۵۷ کشور در آن مشارکت دارند. این پایگاه در صدد تجزیه و تحلیل مجلات علمی کشورهای اسلامی بر اساس معیارهای علم سنجی معتبر اسلامی است.

نمایه استنادی علوم ایران معادل Web of Science  نظام ISI است اما برتری که نسبت به WOS دارد این است که برخلاف نظام مزبور، با بومی‌کردن نمایه استنادی علوم ایران متن کامل مقاله‌ها را در دسترس استفاده‌کنندگان قرار می‌دهد. مشخصات کتاب‌شناختی تمامی نشریات علمی که از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت مجوز انتشار گرفته­‌اند در این پایگاه نمایه‌سازی می­‌شوند.

در آینده این پایگاه قرار است نشریات فارسی، اردو، عربی و انگلیسی موجود در ایران و منطقه را نمایه‌سازی کند. در این منبع به راحتی می­‌توان مقالات یا مجلات را جستجو کرده و نتیجه آن را بر اساس تعداد استناد، تعداد منابع، اولین نویسنده، تاریخ و موارد دیگر مرتب‌سازی کرد. همچنین می­‌توان به جستجو در استنادها ( نویسنده مورد استناد و یا مدارک مورد استناد) پرداخت. اما نقطه ضعفی که در این بخش وجود دارد این است که در نتایج جستجو که فهرستی از نویسندگان مورد استناد و مدرک مورد استناد نمایش می­‌دهد، امکان دیدن اطلاعات کامل منبع مورد استناد و تعداد استنادها وجود ندارد.

ISC شامل موارد زیر است. یعنی این اطلاعات در آن قرار دارند:

• گزارش‌های استنادی نشریات فارسی؛ (Persian Journal Citation Report (PJCR
• گزارش‌های استنادی نشریات عربی؛ (Arabic Journal Citation Reports (AJCR
• گزارش‌های استنادی نشریات انگلیسی؛ (English Journal Citation Reports (EJCR
• نمایه استنادی علوم ایران؛ (Persian Science Citation Index (PSCI
• نمایه استنادی علوم جهان اسلام؛ Islamic World Science Citation Index
• طلایه داران علم ایران؛   Persian Essential Science Indicator (PESI)
• فهرست مندرجات فارسی؛ Persian Current Content
• پایگاه استنادی برترین کنفرانس‌های علمی فارسی؛ Persian Highly- Cited Proceedings Database  (PHPD)
• نظام آگاهی رسانی استنادی ایران؛  Persian Citation Alert
• نظام آگاهی‌رسانی نشریات علمی جهان اسلام؛ ISC Current Awareness Services
• نظام گزارش استنادی؛ Citation Report
• نظام شاخص‌های عملکردی نشریات فارسی؛ Persian Journal Performance Indicator
• تحلیل پایگاه داده‌های نشریات فارسی؛ Analysis Of Persian Journal Database
•  نظام تمام متن مقالات مجلات جهان اسلام ؛ ISC E-Journals
• تولید کتاب علم ایران.

این نمایه‌ها اغلب برای مجلات خارجی کاربرد دارند، مجلات نیز با توجه به اعتبار و ارزش مقالاتی که در آن­ ها منتشر شده است هر یک از این نمایه ­ها را دریافت می ­کنند و وارد پایگاه داده آن­ ها می­ شوند. برای مثال مجلات

PubMed مجلاتی هستند که از مقالات آن­ ها در پایگاه داده پاب مد استفاده می­ شود و این نشان می ­دهد این مجلات بیشتر در زمینه مطالعات پزشکی فعالیت دارند. همچنین مقالاتی که در هر یک از این مجلات منتشر­ شود با نمایه آن خوانده می ­شود. مثلا مقاله­ ای که در یک مجله ISI منتشر شود مقاله ISI خوانده می­ شود. به همین دلیل است که این مقالات با مقالات معمولی که در مجلات دیگر چاپ می­ شوند متفاوتند و ارزش و اعتبار بیشتری دارند و باید در نگارش آن ها نیز نکات دقیق­‌تر و خاص­‌تری رعایت شود. اما در عوض وقتی مقاله شما در مجلاتی که هر یک از این نمایه­‌ها را دارند منتشر شود هم بیشتر خوانده خواهد شد هم اعتبار بالاتری دریافت خواهد کرد.

اعتبار مجلات داخلی

در ایران مجلات با این نمایه‌ها شناخته نمی‌شوند و اعتبار و درجه علمی خود را از سوی ارگان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا حوزه علمیه کسب می­‌کنند. این مجلات به ترتیب اعتبار شامل موارد زیر می‌شوند:

مجلات علمی-پژوهشی

در مجلات علمی پژوهشی اغلب مقالات و مطالعاتی به چاپ می‌رسند که به منظور حل مشکل یا بیان نظریه‌ای در یکی از موضوعات علمی نگارش شده باشند. اینگونه مطالعات باید مطالعه‌­ای نظام‌مند بوده و از دو خصلت اصالت و ابداع برخوردار باشند و با هدف پیشبرد مرزهای علمی و فن آوری تهیه شده باشند. هدف اصلی یک مقاله علمی پژوهشی، ایجاد یک استدلال است. مخاطبین اصلی این مجلات، اساتید دانشگاه­ ها، دانشجویان دوره دکتری و کارشناسی، پژوهشگران شاغل در مراکز علمی تحقیقاتی و تولیدی هستند.

مجلات علمی-ترویجی

مقالاتی که در مجلات علمی-ترویجی منتشر می­ شوند نیز با همان نام خوانده می‌شوند. یک مقاله علمی-ترویجی که به آن مرور ادبیات نیز گفته می‌شود، اطلاعات مربوط به یک موضوع خاص در یک محدوده زمانی را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. این مقاله می‌تواند خلاصه‌ای از مقالات و منابع موجود باشد با این تفاوت که می­ بایست سازماندهی خاصی در آن به کار گرفته شود و تفسیری جدید از مقالات و مطالعات قبلی ارائه دهد.

از مقالات علمی ترویجی می‌توان به مقالات مروری، تدوینی، ترجمه‌ای و تحلیلی اشاره کرد که در بین اینها مقالات تحلیلی از نظر علمی، ارزش بالاتری دارند. مجلات علمی ترویجی معمولا دستاوردهای علمی و فنی حرفه‌ای را با زبانی ساده‌تر در اختیار افراد مختلف قرار می­‌دهند. مخاطبین این نوع مجلات را می‌توان افرادی با تحصیلات دانشگاهی، دانش آموزان دوره‌های دبیرستانی، صنعتگران، مخترعین، مبتکرین و افرادی دانست که تحصیلات دارند.

مجلات علمی-تخصصی

این نوع مجلات معمولا هیچ امتیاز یا مجوز علمی را از ارگان‌ های نام‌برده دریافت نکرده‌اند و فقط به منظور اطلاع رسانی و بالابردن آگاهی افراد خاصی از جامعه در زمینه‌ های تحقیقی چاپ می‌ شوند. مجلات علمی تخصصی اغلب وابسته به سازمان‌ها و نهادهای خاص هستند و مباحث تخصصی در یک زمینه خاص را مطرح می­‌کنند.

در آخر

دانستن اینکه کدام نمایه یا کدام مجله علمی داخلی معتبرتر است می‌تواند به شما در انتخاب مجله مناسب برای چاپ مقاله یا انتخاب مقالات معتبر جهت تحقیق برای پایان نامه کمک کند. شما حالا می‌دانید منابع معتبر را از کجا پیدا کنید و در چه مجله‌ای مقاله خود را منتشر نمایید تا اعتبار و ارزش بالاتری دریافت کند.

موسسه معتبر رایت می هم در فرایندهای آماده‌سازی مقالات برای ارسال به انواع مجلات در کنار شماست. برای ویرایش، ویرایش تخصصی، ویرایش نیتیو و ترجمه مقالات خود می‌توانید روی نیروهای خبره رایت می حساب کنید. کارشناسان رایت می در بخش‌های مختلف خدمات دارای تحصیلات مرتبط با رشته‌های تحصیلی متنوع هستند و می‌توانند به خوبی از عهده آماده‌سازی مقالات مختلف برآیند. تنها با مراجعه به سایت رایت می و آگاهی از روند کار می‌توانید تمام پروژه‌های خود را به شکل آنلاین و بدون هیچ زحمت و دردسری به پایان برسانید.