چه میزان سرقت ادبی در مقالات علمی مجاز است؟

سرقت‌کردن حرکت ناشایستی است. خاص اینکه به دستاوردها و تلاش‌های علمی و تخصصی فردی دیگر باشد. در این هیچ‌گونه شک و شبهه‌ای نیست. اما ماجرا از این قرار است که گاهی در دنیای مقاله‌نویسی حرفه‌ای و علمی، این ماجرا یعنی سرقت ادبی به‌طور ناخواسته رخ می‌دهد.

سرقت ادبی یا پلاجیاریسم از آن مشکلات گسترده‌ای است که در دنیای ژورنال‌های علمی و میان نویسندگان مقالات تخصصی و پژوهشگران بسیار رخ می‌دهد.

برخی از افراد به ویژه دانشجویان هستند که بنا به دلایل مختلف از جمله ضعف در توانمندی نگارش مقاله‌ کامل و صحیح، دست به دست‌برد زدن به آثار دیگران می‌زنند. تکلیف این دسته از افراد کاملا مشخص است و بی‌هیچ بحثی می‌توان گفت که به سرقت ادبی در واضح‌ترین شکل ممکن مشغولند.

اما ماجرا زمانی پیچیده می‌شود که حرکت ناخواسته‌ای از سوی نویسنده‌ای در یک مقاله در شمار مصادیق سرقت ادبی قرار می‌گیرد. اینجاست که باید دست به دامان راه‌کارهای مختلف رفع سرقت ادبی شد و کاری برای نجات مقاله خود از بهتان سرقت کرد.

اجازه بدهید که اصلا به تعریف سرقت ادبی به شکلی دقیق‌تر بپردازیم تا مشخص شود که این عنوان چه موقع و چطور رخ می‌دهد. سپس درباره ابعاد مختلف آن مثلا راه‌کارهای رفعش و میزان مجاز آن در مقالات هم خواهیم گفت.

سرقت ادبی چیست؟

سرقت ادبی یا پلاجیاریسم (plagiarism) زمانی رخ می‌دهد که فردی ایده دیگران را در زمینه‌های مختلف بدزدد. مثلا به سراغ ایده دیگران در زمینه نوشتن یک کتاب، ساخت یک فیلم، نوشتن یک مقاله برود و از روی آنها شروع به تولید محتوایی کند که از صفرتاصد آن را خودش طراحی نکرده است.

در واقع، استفاده از آثار دیگران به هر شکلی، خواه مقاله‌ای علمی باشد، خواه یک اثر موسیقایی و…، سرقت محسوب می‌شود. سرقت ادبی در دنیای مقالات علمی بسیار رایج است. چون بخشی از افراد هستند که معمولا از روی دست دیگران نگاه می‌کنند و سعی دارند بدون هیچ‌گونه تلاشی به جایگاه‌ها و رتبه‌های مطلوب برسند.

حساب اینها که کاملا مشخص است. اما برخی دیگر هم هستند که در تله سرقت ادبی می‌افتند. همان‌طور که می‌دانید، علم و دنیای تحقیقات، دنیایی بسیار وسیع است که محققان و آثار علمی‌شان زنجیروار به یکدیگر متصلند. بدیهی است که آوردن نقل قول ها از دیگران، استفاده از دستاوردهای پیشین افراد، استناد به تحقیقات گذشته و مواردی از این دست در هر مقاله تحقیقی و تخصصی ضروری است. حال اگر، شیوه درست استفاده از اینها را ندانید، مقاله‌تان در معرض خطر دریافت برچسب سرقت ادبی قرار خواهد گرفت.

اگر بخواهیم از این بخش به یک جمع‌بندی مناسب برسیم، باید بگوییم که سرقت ادبی یا همان پلاجیاریسم به دو بخش تقسیم می‌شود:

• سرقت ادبی عمدی؛
• سرقت ادبی غیرعمدی.

اگر مصادیق سرقت ادبی را ندانید، امکان دارد که مقالات علمی تولیدشده از سوی شما، در دسته سرقت‌های ادبی قرار بگیرند.

اگر هم که از پایه و بنیاد دست به کپی‌کاری‌ زده‌اید که باید هر لحظه منتظر باشید تا داوران و مسئولان انتخاب و پذیرش مقالات در ژورنال‌های مختلف مچ‌تان را بگیرند. ژورنال‌های علمی معتبری که در شمار مجلات isi قرار می‌گیرند، سخت‌گیری‌های زیادی در زمینه تشخیص و بررسی سرقت ادبی دارند. بنابراین باید حواستان را به این مقوله حسابی جمع کنید. اگر مصادیق سرقت ادبی را به‌خوبی بشناسید، احتمال اینکه حتی کپی‌کاری‌هایتان هم از سوی مجلات شناسایی نشود، بسیار زیاد خواهد بود. البته کپی‌کاری بسیار ناشایست است و ما به‌هیچ صورتی آن را تشویق و تایید نمی‌کنیم.

اگر مشخص شود که سرقت ادبی صورت گرفته است، عواقب و جرایمی شامل حالتان خواهد شد. از جمله مجازات‌های سرقت ادبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از دست‌رفتن آبروی علمی و حیثیت حرفه‌ای دانشجویان، اساتید و پژوهشگران؛ این یکی از عواقب جبران‌ناپذیر سرقت است که آثار منفی‌اش می‌تواند حتی به حذف یک فرد از عرصه‌های علمی ختم شود.
• جرایم و محرومیت‌های مختلف؛ گاهی‌اوقات، سرقت ادبی موجب جریمه‌هایی مانند ممانعت از دفاع یک دانشجو از پایان‌نامه خود در مقاطع تحصیلات تکمیلی می‌شود. مثلا دیگر نمی‌تواند دفاع کند و مدرک نهایی‌ برایش صادر نمی‌شود. یا اساتیدی که سرقت ادبی می‌کنند، امکان ارتقای درجه استادی نخواهند داشت.
• پرداخت جریمه نقدی؛ در بعضی از کشورها، قوانینی هم وجود دارد که به موجب آن، سارق ادبی بعد از محرزشدن سرقت مجبور به پرداخت جریمه‌ای مادی در قالب مبلغی از پول می‌شود. این جریمه اندک نخواهد بود.

همان‌طور که می‌بینید اسیرشدن در دام سرقت ادبی یا ارتکاب خودخواسته به آن، عواقب ناگواری در دنیای حرفه‌ای علم دارد. پس باید به‌طور جدی از آن پرهیز کرد.

انواع سرقت ادبی را بشناسید

سرقت ادبی انواع مختلفی دارد. شناخت این موارد می‌تواند به شما کمک کند تا با هوشمندی از زیر بار خوردن برچسب سرقت ادبی بگریزید.

انواع سرقت ادبی در ادامه معرفی شده‌اند:

• سرقت ادبی مستقیم؛ یعنی کپی-پِيست‌کردن مطالب و محتوای دیگران در مقاله خود؛
• سرقت ادبی ایده‌ها؛‌ استفاده از ایده علمی دیگران برای پژوهش و تحقیق و نگارش مقاله درباره آن؛
• سرقت نظرات؛ استفاده از نظرات و ایده‌های دیگران در بخشی از مقاله بدون قیدکردن نام آنها و استناددهی به آثارشان؛
• پرداخت هزینه به دیگران برای نگارش مقالات؛‌ گاهی‌‌اوقات، بعضی از افراد با پرداخت هزینه به دیگران از آنها می‌خواهند که دست به نگارش مقاله‌ای برایشان بزنند. شاید فرد نویسنده از پایه، کاری جدید بنویسد که پیش‌تر از سوی هیچ محقق و نویسنده دیگران نگارش نشده است اما این کار هم نوعی سرقت ادبی عیان است؛
• سرقت ادبی از روی دست خود؛ استفاده از مطالب و محتوای پیشین تهیه‌شده خود در مقاله‌ای جدید بدون رعایت استناددهی و ذکر منابع هم می‌تواند سرقت ادبی باشد. ضمن اینکه بعضی از افراد، یک محتوا و مقاله را در چند بستر متفاوت عرضه می‌کنند که آن هم به‌طور آشکار، سرقت ادبی است؛
• و… .

حساسیت‌های مجلات علمی معتبر در بررسی سرقت ادبی مقالات بسیار زیاد است. پس اگر خواهان فعالیت در دنیای نگارش مقالات علمی هستید و می‌خواهید دستاوردهایتان را به زبان مکتوب در میان نشریات بین‌المللی یا مجلات معتبر داخلی به چاپ برسانید باید حتما به مقوله سرقت ادبی دقت زیادی داشته باشید.

میزان مجاز سرقت ادبی چقدر است؟

اگر بخش‌های قبلی این مقاله را به‌خوبی مطالعه کرده باشید، حتما می‌دانید که دنیای سرقت ادبی بسیار وسیع است و گاهی به شکل ناخواسته هم اسیر اتهام سرقت خواهید شد. بنابراین، آگاهی از اینکه چه میزان از شباهت‌های یک متن و مقاله با متن و مقاله‌ای دیگر مجاز است، برایتان ضرورت دارد.

واقعیت این است که سرقت‌کردن به‌طور کلی، کاملا مذموم است. اما مجلات و بسترهای علمی پژوهشی با علم به اینکه گاهی، ذکر ایده‌ها و نقل‌قول‌های علمی پیشین در مقاله‌ای جدید ضروری است و امکان دارد که شبهه سرقت پیش آید، ارفاق‌هایی را در این زمینه در نظر می‌گیرند.

بنا به اینکه مقاله‌تان را به چه نشریه‌ای می‌فرستید، باید منتظر نگاه‌شان به مقوله سرقت ادبی باشید. یعنی اینکه چند درصد از تشابه در یک متن از سوی ویراستاران، مدیران و سردبیران مجله‌ای علمی و معتبر قابل‌قبول و مجاز باشد، قانون خاصی ندارد و در واقع، موضوعی است که هر نشریه برای خود تعیین می‌کند.

مثلا ممکن است که نشریه‌ای علمی وجود ۵ درصد تشابه محتویات یک مقاله با مقالات دیگر را مجاز بداند. اما نشریه‌ای دیگر تا ۲۰ درصد تشابه را هم سرقت ادبی نداند.

البته نمی‌توان سرقت ادبی را با اعداد و ارقام مشخص کرد. مثلا ۵درصد کوچک‌تر از ۲۰ درصد است. خب! شاید به نظر آید که مقاله‌ای با ۵ درصد شباهت به مقاله‌ای دیگر دارای جرم و سرقت ادبی اندک‌تری نسبت به مقاله‌ای با ۲۰درصد تشابه است.

اما ماجرا از این قرار است که اعداد و ارقام در اینجا چندان راه‌گشا نیستند. شاید آن تشابه ۵درصدی از عمق بیشتری برخوردار است. مثلا کپی‌-پیست‌کردن بخشی از نوشته مقاله‌ای دیگر که موجب شکل‌گیری تشابه ۵درصدی یک مقاله می‌شود، اصلا قابل‌قبول نخواهد بود و باعث ریجکت‌شدن سریع مقاله خواهد شد. حال آنکه شاید، تشابه ۲۰ درصدی محتویات یک مقاله با مقاله‌ای دیگر، با بازگرداندن مقاله به صاحب اثر از سوی ویراستاران و ویرایش کار جبران شود. مثلا شاید این ۲۰درصد تشابه با استناددهی درست به مقالات دیگر و ذکر صحیح منابع و مراجع رفع شود.

بسیاری از مجلات معتبر بین‌المللی در سطح isi از نرم‌افزارهایی برای بررسی سرقت ادبی بهره می‌برند. آي‌تنتیکیت (iThenticate) نمونه‌ای از این نرم‌افزارهاست که می‌تواند درصد تشابه محتویات مقالات را با مقالات دیگر بسنجد و مشخص کند.

نرم‌افزار مذکور می‌تواند بنا به پایگاه داده قوی و وسیعی که در خود دارد و در آن تقریبا تمام مقالات علمی منتشرشده در مجلات معتبر بین‌المللی وجود دارند به شما درباره شباهت‌های موجود در یک مقاله با مقالات دیگر بگوید.

این نرم‌افزار هم به صورت درصدی و ماشین‌وار از شباهت‌ها خواهد گفت. بنابراین، لازم است تا ویراستاران و داوران مجلات معتبر بعد از استفاده از چنین برنامه‌ای، حتما نگاه شخصی و حرفه‌ای خود را هم برای بررسی هر اثر اعمال کنند.

نحوه رفع سرقت ادبی چیست؟

برای اینکه اسیر اتهام سرقت ادبی نشوید، باید تلاشتان را به‌کار بگیرید تا از روش‌های مختلف رفع سرقت ادبی مطلع باشید. از ساده‌ترین کارهایی که برای رفع سرقت ادبی می‌توانید انجام بدهید، توجه به ارجاع‌دهی مقالات است.

یعنی چه؟ زمانی که از دستاوردها و نتایج مقالات و تحقیقات پیشین برای پیش‌برد کارتان بهره می‌برید باید به آنها ارجاع بدهید. روش‌های مختلف و استانداردی برای ارجاع‌دهی وجود دارد که بنا به نشریه‌ای که برای ارسال مقاله‌تان در نظر می‌گیرید باید از آنها استفاده کنید. مثلا ارجاع‌دهی  APAیا MLA   از روش‌هایی هستند که باید بلد باشید.

ذکر منابع و مآخذ هم می‌تواند در رفع سرقت ادبی به شما کمک کند. اگر منابع و مراجعی که در متن مقاله استفاده می‌کنید به‌درستی در انتهای کار عنوان شوند، دیگر برچسب سرقت به شما نمی‌خورد. پس حتما به دستورات هر مجله علمی برای رعایت استانداردهایشان در زمینه ذکر منابع و مآخذ توجه داشته باشید.

آوردن نقل‌قول از مقالات دیگر در متن‌تان هم مجاز است. اما این روش رفع سرقت ادبی معمولا از سوی بسیاری از نشریات پذیرفتنی نیست و حکم پلاجیاریسم را دارد. پس بهتر است در صورت استفاده از این روش برای رفع سرقت ادبی از تکنیک پارافریز استفاده کنید. منظور از پارافریز یا بازنویسی چیست؟ اجازه بدهید به این مقوله در بخش بعدی بپردازیم. هم‌چنان با ما همراه باشید:

بازنویسی یا پارافریز چیست؟

بازنویسی یا پارافریز یعنی نوشتن از یک ایده یا مطلب که قبلا وجود داشته است، به شکلی تازه و جدید. شما می‌توانید به کمک این تکنیک از اتهام سرقت ادبی کاملا دور شوید.

اگر نقل‌قولی که از مقاله‌ای دیگر در متن‌تان به کار می‌گیرید به زبانی دیگر و با ادبیات خودتان به رشته تحریر درآورید، دیگر دچار سرقت ادبی نخواهید شد. بازنویسی یا پارافریز فقط مختص نقل‌قول‌هایی نیست که در مقالات‌تان به کار می‌گیرید. به‌طور کلی هم می‌توانید از این روش استفاده کنید و آنچه را قبلا نوشته شده و شما از آن در مقاله‌تان استفاده کرده‌اید با تغییر لحن و نگارش به عنوان نوشته‌ای جدید معرفی کنید.

پارافریز یا بازنویسی یعنی نوشتن از ایده و اثری که قبلا منتشر و ارائه‌شده با لغات و کلمات خود. در واقع، زمانی که دست به پارافریز می‌زنید یعنی می‌خواهید برداشت خودتان از یک موضوع را نگارش کنید. پس این دیگر سرقت ادبی نخواهد بود. چون یک ایده یا محتوا که قبلا تولیدشده از کانال و پیچ‌وخم‌های مختلف ذهنی شما می‌گذرد و برداشت‌های ذهنی‌تان روی محتوا اعمال می‌گردد. بنابراین خروجی، چیزی خواهد بود که کاملا متعلق به خودتان است.

اگر می‌خواهید اسیر تهمت سرقت ادبی نشوید، باید روش‌های نگارش متن به شکل و شمائلی که متن‌تان دست‌اول محسوب شود هم کاملا بدانید. اگر بناست که از متنی دیگر در مقاله‌تان بهره ببرید. باید اصولی مانند موارد زیر را هم بلد باشید:

• از نرم‌افزار آی‌تنتیکیت استفاده کنید؛
• از کلمات مترادف و هم‌معنی بهره ببرید؛
• ساختار جملات را تغییر بدهید.

استفاده از نرم‌افزارهایی مانند آی‌تنتیکیت به شما کمک می‌کند تا به‌راحتی بخش‌هایی از مقاله‌تان که شبیه آثار تولیدی پیشین بوده است، شناسایی شود و امکان تغییر آن به وجود بیاید.

فقط آی‌تنتیکیت نیست که می‌تواند شما را در این مسیر یاری کند. اما اگر اغراق نکنیم، این نرم‌افزار بهترین گزینه‌ای است که می‌توانید از آن در جهت شناسایی سرقت ادبی بهره ببرید. واقعیت ماجرا از این قرار است که بیشتر مجلات علمی معتبر به‌ویژه ژورنال‌های isi از آی‌تنتیکیت استفاده می‌کنند.

به همین خاطر، استفاده از آن، قبل از ارسال مقالات به مجلات می‌تواند تا حد زیادی از ریجکت‌شدن و رفت‌وبرگشت‌های مقالات در مسیر ویرایش جلوگیری کند. یادتان باشد که در انتخاب نرم‌افزارها و سایت‌هایی که برای شناسایی سرقت ادبی استفاده می‌شوند، دقت کافی به‌ خرج بدهید. چون بعضی از این نرم‌افزارها و فضاها از کیفیت خوبی برخوردار نیستند.

به‌ویژه حواستان به نرم‌افزارها و پلت‌فرم‌هایی باشد که به صورت رایگان خدمات عرضه می‌کنند. رایگان‌ و پایین‌بودن کیفیت خدمات رفع سرقت ادبی می‌تواند شما را دچار این اشتباه کند که هیچ مشکلی درباره کارتان وجود ندارد اما بعد از اینکه مقاله را به نشریات ارسال می‌کنید، باز هم انگ سرقت ادبی به شما می‌خورد. با صرف کمی هزینه می‌توانید مانع از شکل‌گیری سرقت ادبی شوید.

بعد از اینکه میزان تشابهات مقاله‌تان با مقاله‌ای دیگر مشخص شد، باید از روش‌های پارافریز استفاده کنید تا میزان تشابهات به حداقل مقدار ممکن برسد. مثلا کلمات و عبارات را با جایگزین‌کردن عبارات و کلمات هم‌معنی و متراداف متن اولیه تغییر بدهید یا ساختار جملات را به شکل‌های متنوع مانند تبدیل‌کردن حالت معلوم به مجهول یا بالعکس تغییر بدهید.

خدمات رفع سرقت ادبی رایت می

رایت می از موسسات خوش‌سابقه‌ای است که در زمینه ترجمه و ویرایش مقالات انگلیسی فعالیت می‌کند. یکی از مهم‌ترین سرویس‌های رایت می، خدمات رفع سرقت ادبی است که با دقت و حساسیت زیادی پروژه‌های مربتط با آن را انجام می‌دهد.

بسیاری از افرادی که خواهان ارسال مقالات‌شان به ژورنال‌های مطرح علمی هستند، از ریجکت یا همان ردشدن مقاله خود می‌هراسند. اما اگر بدانند که دانستن نکات لازم برای آماده‌سازی ارسال به‌سادگی می‌توانند مقالات‌شان را در ژورنالی معتبر به چاپ برسانند، دیگر نگرانی نخواهند داشت.

یکی از روش‌های آماده‌سازی، پارافریز و بازنویسی مقالات است. این سرویس که در رایت می هم وجود دارد با وجود کارشناسانی خبره، مقالات علمی را برای پذیرش مجلات مختلف آماده می‌کند.

روند کار رایت می در ارائه خدمات سرقت ادبی به این شرح است که ابتدا مقاله دریافتی از سوی مشتریان را به نرم‌افزار معروف آی‌تنتیکت می‌سپارد. آی‌تنتیکیت که از دقیق‌ترین نرم‌افزارها در حوزه شناسایی سرقت ادبی است، می‌تواند بخش‌هایی از یک مقاله را که با مقالات و نوشته‌های دیگر چاپ‌شده در ژورنال‌های معروف و معتبر مشابه است، شناسایی کند.

پس رایت می با تعیین این بخش‌ها در مقالات دریافتی مشتریان خود، مشخص می‌کند که چه بخش‌هایی نیاز به بازنویسی یا پارافریز دارند. مرحله بعدی کار هم ویرایش و بازنویسی یا همان پارافریز بخش‌های تکراری مقالات مشتریان از سوی نویسندگان و ویراستاران خبره رایت می‌ است.

رایت می فقط هزینه همان بخش اصلاح‌شده مقاله را از مشتریان خود دریافت می‌کند و ضمن اینکه سرعت پارافریز کار را بالا می‌برد، هزینه‌های رفع سرقت ادبی را هم برای مشتریان و مخاطبانش کاهش می‌دهد.

هزینه استفاده از نرم‌افزاری مانند آی‌تنتیکیت برای افراد معمولی حوالی ۱۰۰ دلار است. ضمن اینکه اگر قبلا با آن کار نکرده باشید، امکان دارد با قلق‌ها و تکنیک‌هایش به‌خوبی آشنا نباشید. اما رایت می با هزینه‌ای بسیار کمتر خدمات پارافریز را پیش می‌برد و خیالتان را بابت رفع سرقت ادبی مقالات مختلف کاملا راحت می‌کند.

در آخر

داشتن دانش و انجام پژوهش‌های بسیار عالی برای اینکه در جامعه علمی به‌خوبی پذیرفته شوید، کافی نیست.

برای اینکه بتوانید در نشریات علمی جایی مناسب داشته باشید و حضورتان در جامعه علمی با اعتبار همراه باشد باید با قواعد و قوانین این حضور هم آشنا باشید. یکی از این قواعد، نگارش صحیح مقالات خود به‌گونه‌ای است که سرقت ادبی در آن راهی نداشته باشد.

اگر خودتان هم به مقوله شناسایی و رفع سرقت ادبی واقف نیستید حتما کارتان را به دست موسسات کاربلدی مانند رایت می بسپارید تا در این زمینه به کمک‌تان بیایند و زحمات علمی‌تان را به ثمر بنشانند. فاصله شما با رسیدن به جایگاهی خوب و پذیرش مقالات‌تان در ژورنال‌های علمی فقط یک تماس با رایت می است. رایت می در این زمینه شهرت و سابقه خوبی دارد. پس حتما روی آن حساب کنید.